روش تاپسیس (TOPSIS) با مثال
روش تاپسیس یکی از تکنیک های پرکابرد تصمیم گیری چند معیاره است که بدلیل ویژگی های منحصر به فرد خود برای رتبه بندی گزینه ها محبوب شده است. تکنیک TOPSIS که مخفف عبارت Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution است نیاز به سوالات کمتری نسبت به روش های دیگر مانند روش ahp دارد. از این رو، برای مسائلی که تعداد گزینه ها و معیارها زیاد است بهتر است که از روش تاپسیس (ارجحیت بر اساس شباهت به حل ایده آل) استفاده شود. در این تکنیک، شباهت گزینه ها به حل ایدآل و ضد ایدآل سنجیده میشود. گزینه ها در نهایت بر اساس نزدیکی به ایدآل مثبت و دوری از ایدآل منفی (ضد ایدآل) بدست می آیند.
در تکنیک topsis معیارهای مثبت و منفی بایستی مشخص شوند. برای معیارهایی که منفی هستند عدد کم به معنی بهتر بودن گزینه است و در معیار مثبت عدد بزرگتر نشانه مطلوبیت است. بنابراین این امتیازات بایستی هم جهت باشند. از این رو، در نرمال سازی ماتریس تصمیم، مثبت و منفی بودن معیارها مورد توجه قرار میگیرد. اما در صورتی که مقیاس ما به گونه ای باشد که عدد بزرگتر برای معیار منفی و مثبت به معنی بهتر بودن باشد، آنگاه در نرمالسازی بایستی دقت شود که همه معیارها به یک شکل نرمال سازی شوند. معمولا در مقالات این نکته نادیده گرفته میشود.
دقت داشته باشید که در روش تاپسیس امکان در نظر گرفتن معیارهای کمی و کفی وجود دارد. برای معیارهای کمی، مقادیری که از داده های کتابخانه ای و یا پرسشنامه بدست می آید را میتوان وارد کرد. مانند قیمت خودرو، هزینه احداث پروژه و … . همچنین معیارهای کیفی را میتوان بر اساس مقیاس لیکرت امتیازدهی کرد. لزومی ندارد که اعداد ستون ها هم مقیاس باشند. ممکن است برخی در بازه صفر تا یک باشند و برخی بین 1 میلیارد تا 100 میلیارد. در مرحله بی مقیاس سازی همه این اعداد در بازه صفر تا یک قرار میگیرند.
مراحل انجام روش topsis :
- تشکیل ساختار سلسله مراتبی مسئله
- تهیه پرسشنامه برای معیارها و گزینه هایی که داده های کتابخانه ای برای آنها در دسترس نیست
- محاسبه نرخ ناسازگاری جدول مقایسات زوجی معیارها و حصول ماتریس مقایسات زوجی سازگار
- محاسبه اوزان معیارها با روش بردار ویژه
- تشکیل ماتریس تصمیم گزینه ها
- نرمال سازی و بی مقیاس سازی ماتریس تصمیم
- تشکیل ماتریس تصمیم بی مقیاس شده وزین
- پیدا کردن ایدآل های مثبت و منفی
- یافتن فاصله از ایدآل های مثبت و منفی
- یافتن نزدیکترین فاصله به ایدآل مثبت و دورترین فاصله از ایدآل منفی
این تکنیک را میتوان با برخی دیگر چون روش anp و ahp ترکیب کرد. به عبارتی، وزن معیارها از طریق این تکنیک ها بدست می آید. توسعه یافته رویکرد topsis حالت فازی آن است که تحت عنوان روش تاپسیس فازی معرفی شده است.